re’sen araştırma ilkesi örnekleri

Hak sahibinin belirli bir süre içerisinde hakkını kullanmamış olması nedeniyle hakkın sona ermesine yol açan süreler hak düşürücü süre olarak nitelendirilir[1]. Hak düşürücü süre , zamanaşımından farklı olarak hâkim tarafından re ‘sen gözetilir[2]. Nitekim Yargıtay 16.

Bu ilkenin uygulandığı davalar daha çok tarafların konusu üzerinde serbestçe tasarruf edemeyecekleri davalardır. Mesela; boşanma ve ayrılık davası , babalık davası , evlenmenin butlanı, nüfus kayıt düzeltme davası , savcının açtığı davalarda , tapulama mahkemesinde, dava şartlarının incelenmesinde bu ilke uygulanır.

Yetkinin kesin olmadığı davalarda, yetki itirazının, cevap dilekçesinde ileri sürülmesi gerekir (HMK m.19/2). Kesin yetki kuralının bulunmadığı hâllerde yetki itirazı ilk itirazlardandır (HMK m.116/1-a). İlk itirazlar, ön sorunlar gibi incelenir ve karara bağlanır (HMK m.117/3).

Aynı davaya ilişkin olarak açılan her iki dava da aynı mahkemede açılmışsa, mahkeme her iki dosyayı da inceleyerek derdestlik itirazını karara bağlayacaktır. Derdestlik itirazı ikinci davanın açıldığı mahkemede ileri sürülecek ve söz konusu mahkeme, derdestlik itirazı hakkında karar verecektir.

Yetki itirazı HMK nun 116/1-a maddesi uyarınca ilk itirazlardan olup davanın görüldüğü Sulh Hukuk Mahkemesine göre ilk duruşma gününe kadar (ilk duruşma günü dahil) ileri sürülebilir.

Hukuki yarar yokluğu sebebi ile dava şartının eksik olması, yeni açılacak bir dava ile düzeltilebilir. Hukuki yarar yokluğu sebebi ile reddedilen davadan sonra aynı taleplerle açılacak davada , önceki dava maddi anlamda kesin hüküm teşkil etmez.

Taraflara ilişkin dava şartları : “davada iki tarafın bulunması, taraf ehliyeti, dava ehliyeti, davaya vekalet ehliyeti ve geçerli vekaletname, davayı takip yetkisi”; Dava konusuna ilişkin dava şartları ise: “kesin hüküm bulunmaması ve hukuki yarar (menfaat) bulunması” olarak sıralanmaktadır.